Tribute Buat Atuk Syed Mohd Jiplus, Pelombong Bijih Timah Melayu di Perak

Hari ini akhirnya MINDEN: Journal of History and Archaeology telah menerbitkan artikel saya yang bertajuk “Tinjauan Awal Terhadap Penglibatan Orang Melayu Dalam Industri Perlombongan Bijih Timah di Perak, 1874–1941" dalam versi digital. 

Artikel ini mempunyai pautan peribadi dengan saya, maka di sini saya ingin menceritakan sedikit backstory-nya. Seperti yang saya kisahkan dalam buku saya Homo Historikus: Perkembangan Kesedaran Sejarah di Malaysia terbitan Cakna, saya menceburi bidang sejarah atas sebab-sebab peribadi. Saya selalu melihat sejarah sebagai satu bidang yang personal. Walaupun ahli sejarah sering mengangkat keperluan "objektiviti", bagi saya itu sering menjadikan bidang sejarah kering, tiada tarikan emosional dan pertalian perasaan di dalamnya. Bagi saya, nilai perasaan dan emosi itulah yang menjadikan bidang kemanusiaan itu menarik untuk dibaca dan diterokai.

Sejarah yang menarik bagi saya pasti ada hubungan dengan penulis sejarah. Itu tidak dapat dielakkan, walaupun sering cuba dinafikan. Saya berminat membaca sejarah perlombongan bijih timah di Perak kerana atuk saya, Syed Mohd Jiplus bekerja sebagai pelombong bijih timah di Syarikat Southern Kinta Consolidated Ltd. Beliau bekerja sebagai buruh di atas Kapal Korek SK-2. Nama kapal korek ini biasanya ada kaitan dengan tempat dan syarikat. SK-2 merujuk kepada kapal korek Southern Kinta kedua. Kapal TT5 yang dipelihara di Batu Gajah bagi tujuan pelancongan misalnya merujuk kepada Tanjung Tualang kelima. 

Syarikat Southern Kinta kemudian telah bergabung dengan syarikat-syarikat perlombongan lain membentuk Malayan Tin Dredging (MTD) berhad dan kemudian membentuk Malaysia Mining Corporation (MMC) Berhad. MMC kini sudah menjadi syarikat konglomerat yang menjalankan aktiviti perniagaan tenaga, utiliti, dan infrastruktur.

Namun apabila saya membaca historiografi perihal perlombongan bijih timah di Perak. Hampir keseluruhannya hanya berkisar perihal pelombong Cina yang merupakan majoriti buruh lombong bijih timah. Pelombong Melayu hilang dalam historiografi. Perkara ini menimbulkan persoalan yang sangat kuat dalam diri saya. Ke manakah pelombong Melayu itu hilang?

Kajian-kajian awal perihal pelombong bijih timah hampir eksklusif hanya menyebut tentang buruh Cina sahaja. Ini boleh dilihat dalam penulisan Wong Lin Ken, Nim Chee Siew, dan Francis Loh Kok Wah antaranya. Membuatkan saya bertanya-tanya betulkah atuk saya bekerja sebagai buruh di lombong bijih timah? Atuk saya bukan orang Cina, beliau adalah imam masjid di Kampung Changkat Tin.

Maka ini telah menolak saya untuk membaca rekod-rekod statistik British, saya dapati orang Melayu memang disenaraikan dalam jumlah buruh setiap tahun. Saya juga menjumpai rekod di mana orang Melayu bekerja di lombong milik orang Cina, mereka dibayar lebih mahal kerana makanan tidak disediakan bagi mereka di lombong. Mungkin pelombong Melayu mahukan makanan halal jadi mereka bawa makanan sendiri dan gaji mereka dilebihkan. Saya juga ke arkib melihat rekod-rekod Pejabat Tanah, saya tertarik melihat orang-orang Melayu termasuk wanita memohon tanah untuk melombong.

Malah catatan British ketika mereka mula masuk secara langsung dalam pemerintahan negeri-negeri Melayu menyatakan bahawa aktiviti melombong itu menjadi amalan hampir keseluruhan masyarakat Melayu. Malah budak-budak Melayu di kampung pedalaman juga melombong di sungai. Terdapat juga catatan yang menyatakan orang Melayu dipaksa menjual tanah lombong mereka kepada Syarikat Eropah. Banyak lagi sebenarnya fakta-fakta menarik yang saya jumpa sepanjang kajian saya. Semuanya saya kumpulkan dalam kertas kajian di dalam jurnal tersebut.

Tajuk ini sememangnya dekat di hati saya. Saya pernah membentangkannya di Seminar Kebangsaan Sejarah Sosioekonomi Malaysia, 1874-1990 (SKSSM 2024) anjuran Bahagian Sejarah, Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, USM. Saya sebenarnya hendak mengangkatnya sebagai tajuk disertasi akhir saya. Namun saya merasakan masa yang diperuntukkan dalam disertasi terlalu singkat untuk saya menyiapkannya. Maka saya terbitkan dapatan awal saya di dalam jurnal MJHA dengan harapan satu hari nanti, mungkin akan ada pengkaji yang mampu mengkajinya dengan lebih dalam dan mungkin menghasilkan tesis sarjana atau monograf. Saya merasakan sejarah kita memang masih banyak belum digali, ia masih menunggu pengkaji yang bersungguh-sungguh, passionate, dan setia.

Kajian ini saya abadikan buat arwah atuk saya, Syed Mohd Jiplus, pelombong Melayu yang sumbangannya hilang dari historiografi.